วัดเชียงทอง (ວັດຊຽງທອງ) หลวงพระบาง อัญมณีของศิลปะล้านช้าง

วัดเชียงทอง (ลาว: ວັດຊຽງທອງ วัดเซียงทอง) เป็นวัดหลวงประจำราชวงศ์ล้านช้าง ราชวงศ์หลวงพระบาง และราชวงศ์ลาว ตั้งอยู่ในนครหลวงพระบาง ประเทศลาว สร้างขึ้นราว พ.ศ. 2103 โดยสมเด็จพระไชยเชษฐาธิราช กษัตริย์ผู้ปกครองราชอาณาจักรล้านช้าง ตั้งอยู่ใกล้แม่น้ำโขง เป็นวัดที่มีสถาปัตยกรรมแบบล้านช้างตอนเหนือ ที่งดงามมาก จนได้รับการขนานนามว่า เป็น "อัญมณีของศิลปะล้านช้าง" วัดเชียงทอง ตั้งอยู่ริมแม่น้ำโขง แขวงหลวงพระบาง ประเทศลาว เป็นวัดเก่าแก่ที่สุด ของเมืองมรดกโลกนี้

ประวัติความเป็นมา ปีพ.ศ. 2042 ราชวงศ์มังราย แห่งอาณาจักรล้านนา เกิดว่างกษัตริย์ พระนางจิระประภามหาเทวี ผู้เป็นพระอัครมเหสี ในพระเมืองเกษเกล้า ได้ขึ้นครองราชย์เป็นกษัตริย์หญิงเพียง 1 ปี บ้านเมืองก็เกิดระส่ำระส่าย ถูกอาณาจักรรอบข้างรุกราน และในยุคที่บุเรงนองเป็นผู้ชนะ10ทิศ พระนางจิระประภา จึงเชื่อมสัมพันธ์กับอาณาจักรอยุธยา และอาณาจักรล้านช้างให้แน่นแฟ้น

แต่พระองค์ครองราชย์ได้เพียง 1 ปี จึงสละราชบัลลังก์ และทูลเชิญพระไชยเชษฐา จากเมืองหลวงพระบาง แห่งอาณาจักรล้านช้าง ลงมาปกครองแทน เนื่องจากพระนางยอดคำทิพย์ พระอัครมเหสี ในพระเจ้าโพธิสารราช แห่งอาณาจักรล้านช้าง หรือผู้เป็นแม่ของพระไชยเชษฐา พระราชธิดาของพระนางจิระประภา จึงเห็นว่า หลานชายของตน มีสายเลือดล้านนา จึงให้มาปกครองเชียงใหม่ แต่พระไชยเชษฐาปกครองได้เพียง 1 ปี พระราชบิดาเกิดสวรรคตกระทันหัน พระไชยเชษฐา จึงต้องกลับไปเถลิงราชสมบัติครองราชย์ล้านนา พระองค์ จึงอัญเชิญพระแก้วมรกต กับพระพุทธสิหิงค์จากเชียงใหม่ กลับไปหลวงพระบางด้วย หลังจากนั้น พระองค์ก็เริ่มสร้างวัดเชียงทองขึ้น ในใจกลางกรุงหลวงพระบาง

หลังจากนั้นเพียงไม่นาน ทั้งอาณาจักรล้านนา อาณาจักรล้านช้าง และอาณาจักรอยุธยา ต่างก็ตกเป็นเมืองขึ้นของหงสาวดี พระไชยเชษฐา ทรงย้ายเมืองหลวง หนีลงไปสร้างนครหลวงเวียงจันทน์ เป็นราชธานีแห่งใหม่ เมืองหลวงพระบาง จึงปล่อยทิ้งร้าง และหมดบทบาทลง พระแก้วมรกต ถูกอัญเชิญลงมานครหลวงเวียงจันทน์ด้วย ส่วนพระพุทธสิหิงค์ ทรงคืนให้กลับเชียงใหม่

ในปี พ.ศ. 2250 อาณาจักรล้านช้างแตกเป็น 3 ฝ่าย คือ อาณาจักรล้านช้างหลวงพระบาง, อาณาจักรล้านช้างเวียงจันทน์, และอาณาจักรล้านช้างจำปาศักดิ์ เมืองหลวงพระบาง จึงกลับมามีอำนาจอีกครั้ง ไม่ขึ้นตรงต่ออาณาจักรลาวเวียงจันทน์ และจำปาศักดิ์ และได้มีการซ่อมแซมวัดเชียงทองเรื่อยมา ทุกรัชกาล จึงเกิดลวดลาย ที่มีเอกลักษณ์ ต่างจากนครเวียงจันทน์และจำปาศักดิ์ วัดเชียงทอง จึงถึงถือเป็นวัดประจำราชวงศ์ลาวหลวงพระบาง และเป็นสุดยอดแห่งสถาปัตยกรรมลาวล้านช้าง มีลวดลายที่วิจิตรตระการตา

นอกจากนี้วัดเชียงทอง ยังเป็นวัดเดียวที่ไม่ถูกเผาทำลายในศึกฮ่อธงดำบุกปล้นเมืองหลวงพระบาง ใน พ.ศ. 2428 สิ่งก่อสร้างที่สำคัญ เช่น พระอุโบสถ ซุ้มประตูโขง พระธาตุ หอไหว้น้อย หอไหว้สีกุหลาบ หอไหว้หลังพระอุโบสถ หอกลอง หอราชโกศเจ้ามหาชีวิตศรีสว่างวงศ์ ฯลฯ ยังคงอยู่อย่างครบถ้วนเป็นตัวแทนของศิลปะสกุลช่างล้านช้างที่งดงามและสมบูรณ์แบบ

โบราณวัตถุ โบราณสถานที่สำคัญของวัดเชียงทอง มีมากมาย ที่สำคัญคือ พระม่าน เป็นพระพุทธรูปศักดิ์สิทธิ์ของหลวงพระบาง ที่ชาวลาวเชื่อกันว่า ลอยน้ำมาจากพม่า และชื่อของพระม่าน ก็เพี้ยนมาจากคำว่า พะม่า นั่นเอง

สิมวัดเชียงทอง นับเป็นสิมล้านช้างที่สมบูรณ์ที่สุด และมีความงามให้ชมกันทั่วทั้งหลัง ซึ่งหากมองไล่ไปจากด้านบนสุด ก็จะเห็นเครื่องยอด ที่คนลาวเรียกว่า ช่อฟ้า ลวดลายปราณีต สีทองอร่ามตา โดดเด่นอยู่กลางสันหลัง ส่วนโหง่ หรือช่อฟ้า ทำเป็นรูปเศียรพญานาคชูคอ อ่อนช้อย คนลาว เปรียบสิมหลังคาโค้งต่ำอย่างสิมวัดเชียงทอง หรือวัดอีกหลายวัดในหลวงพระบาง เป็นสิมสุภาพสตรี ส่วนสิมทรงสูง อย่างวัดทางเวียงจันทน์ หรือวัดในเมืองไทย เป็นสิมสุภาพบุรษ

สิมวัดเชียงทอง ได้รับอิทธิพลมาจากสถาปัตยกรรมล้านนา ในรัชกาลสมเด็จพระเจ้าไชยเชษฐาธิราช ได้นำช่างหลวงไปจากเชียงใหม่ และได้ต้นแบบการสร้าง มาจากวิหารวัดโลกโมฬีเชียงใหม่ ราชอาณาจักรล้านนา สร้างด้วยการก่ออิฐถือปูน โดยสิ่งที่โดดเด่นคือหลังคาซ้อน 3 ตับ ซึ่งดัดอ่อนโค้ง และลาดต่ำลงมามาก บนกลางสันหลังคา มีการทำช่อฟ้าหรือ สัตตะบูริพัน อันเป็นการจำลองจักรวาล ตามคติพุทธศาสนา หน้าบัน แกะสลักเป็นรูปลายดอกตาเว็น หรือลายดวงอาทิตย์ สิมแห่งนี้ได้รับการบูรณะเมื่อ พ.ศ. 2471 บนผนังทั้งด้านนอกและด้านใน ประดับด้วยลายรดน้ำปิดทอง บนพื้นสีดำ เรียกว่า "ลายฟอกคำ" ส่วนด้านหลังของสิม ประดับด้วยภาพประดับกระจกสี เป็นภาพต้นทอง

อุโบสถของวัดเชียงทอง ทำด้วยหลังคา 3 ชั้น เปรียบเทียบเป็น นรก โลกมนุษย์ และสวรรค์ ปีกของหลังคา โค้งสวยงามเหมือนหางนกยู ที่มีความหมายถึงสันติสุข งดงามทั้งภายนอกและภายใน ตรงข้ามกับอุโบสถ เป็นที่ตั้งของโรงเมี้ยนโกศ ที่บรรจุพระโกศของกษัตริย์ลาว ด้านหน้าโรงเมี้ยนโกศ ลงรักปิดทองอย่างสวยงาม

นอกจากเป็นตัวแทน ของศิลปะสกุลช่างล้านช้างที่งดงามแล้ว วัดเชียงทอง ยังเป็นที่พึงพิงทางใจของชาวหลวงพระบาง และชาวลาว ที่จะมาบนบานศาลกล่าว ขอให้สมหวังในเรื่องต่างๆ

หลวงพระบาง ตั้งอยู่ทางเหนือของสปป.ลาว อดีต เคยเป็นนครหลวงของอาณาจักรลานช้าง ได้รับการประกาศจากองค์การยูเนสโก ให้เป็นเมืองมรดกโลกทางวัฒนธรรม ในปี พ.ศ. 2538